Ο Μεγάλος Αποχαιρετισμός (όπου ο Φίλιπ Μάρλοου προσπαθεί να ταΐσει το γάτο του)

Αγόρασα τον "Μεγάλο Αποχαιρετισμό" στις αρχές του καλοκαιριού και το κράταγα στην άκρη περιμένοντας να προχωρήσει το καλοκαίρι και να σφίξουν οι ζέστες, ώστε να το απολαύσω ένα βράδυ, πολύ μετά τα μεσάνυχτα που δεν θα μπορώ να κοιμηθώ - γιατί θεωρώ ότι υπ' αυτές τις συνθήκες μπορεί κανείς να απολαύσει καλύτερα αυτήν την ταινία. Χθες το βράδυ, βέβαια, λυσσομανούσε ο άνεμος στο μπαλκόνι μου, αλλά καλύτερα. Γιατί τώρα που την ξαναείδα την ταινία, αποφάσισα ότι ταιριάζει καλύτερα στο τέλος του καλοκαιριού.
Ο "Μεγάλος Αποχαιρετισμός" είναι ίσως το καλύτερο βιβλίο του Ρέιμοντ Τσάντλερ - κι ένα από τα αγαπημένα μου βιβλία γενικά. Γενικότερα, τον Τσάντλερ τον λατρεύω, έχει έναν ακαταμάχητο λόγο, αλλά στον "Μεγάλο Αποχαιρετισμό" αποκαλύπτεται ξεκάθαρα το γιατί τα δικά του βιβλία αδικούνται, όταν κατηγοριοποιούνται απλώς στην κατηγορία "noir". Αυτό που κυρίως αποκαλύπτεται σ' αυτό το βιβλίο είναι η αληθινή προσωπικότητα του Φίλιπ Μάρλοου, αυτού του αρχετυπικού πλέον σκληροτράχηλου ντετέκτιβ. Πίσω από τον κυνισμό του, ο Μάρλοου κρύβει έναν αληθινό ιππότη, έναν άνθρωπο που προσπαθεί (διακριτικά) να πορευτεί πατώντας σε έναν δικό του κώδικα υψηλών αξιών, που μοιάζει ξεπερασμένος για την εποχή του. Είναι αυτή η σύγκρουσή του με το περιβάλλον του, με την διεφθαρμένη κοινωνία του Λος Άντζελες του '40 που κινεί το μύθο του Μάρλοου και που βρίσκεται στον πυρήνα όλων των ιστοριών του Τσάντλερ. Στον "Μεγάλο Αποχαιρετισμό" ο Μάρλοου δεν το κρύβει πια αυτό. Γίνεται συναισθηματικός και στο τέλος παραιτείται, ηττημένος από τη δεκαετία του '50 που επελαύνει δυναμικά ποδοπατώντας τον (το ότι το αστυνομικό μυθιστόρημα είναι πια το σύγχρονο κοινωνικό μυθιστόρημα είναι κάτι που το αναγνωρίζουμε όλοι, δεν είναι πλέον θέμα διαμάχης, θέλω να πιστεύω). Δεν είναι τυχαίο ότι στο επόμενο, τελευταίο (και πιο αδύναμο) βιβλίο του, ο Τσάντλερ σκότωσε τον Μάρλοου, παντρεύοντάς τον.
Μεταφέροντας το βιβλίο στο σινεμά, ο Ρόμπερτ Άλτμαν έκανε ακόμη σαφέστερη αυτήν την αντίθεση του Μάρλοου με την κοινωνία. Τοποθετώντας τη δράση στο Λος Άντζελες των αρχών της δεκαετίας του '70, κάνει τον Φίλιπ Μάρλοου να μοιάζει εντελώς παράταιρος, με το μαύρο κοστούμι και τη γραβάτα του, μια κυνική αναχρονιστική μύγα μέσα σε ένα πολύχρωμο γάλα ηθικής θολούρας που αποτελείται από χίπις, γυμνόστηθες χορεύτριες που κάνουν γιόγκα μαστουρωμένες, γκάνγκστερ με παρδαλά ρούχα και αστυνομικούς συνηθισμένους να δέρνουν αντιεξουσιαστές. Ο κακομοίρης ο Μάρλοου δεν έχει καμία ελπίδα ανάμεσά τους, αλλά δεν το βάζει κάτω - έχει άλλωστε την τύχη να τον υποδύεται ο Έλιοτ Γκουλντ, που καταφέρνει να κρύψει την αγωνία του μέσα από ένα ύφος "στ' αρχίδια μου" (η φράση κλειδί που επαναλαμβάνει συνεχώς είναι "it's ok with me"), μοιάζοντας με τον γιο του Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ, ακούρευτο, να παρωδεί τον πατέρα του. Γιατί η αλήθεια είναι ότι ποτέ κανείς δεν θα περίμενε από τον Μπόγκαρτ-Μάρλοου να έχει γάτο, πολλώ δε μάλλον να ξεβολεύεται προκειμένου να τον ταΐσει, όπως κάνει ο Γκουλντ-Μάρλοου στην (αξεπέραστη) εναρκτήρια σεκάνς του Μεγάλου Αποχαιρετισμού.
Όχι ότι ο Μπόγκαρτ είναι σημείο αναφοράς γι' αυτήν την ταινία, βέβαια. Για την ακρίβεια, αν έβαζα τον "Μεγάλο Αποχαιρετισμό" σε κάποιο φεστιβάλ θα την προγραμμάτιζα να παίζει εναλλάξ με δύο άλλες ταινίες. Η μία είναι το "Αντίο, γλυκιά μου", ίσως η καλύτερη μεταφορά βιβλίου του Τσάντλερ στο σινεμά, με τον ακαταμάχητο Ντικ Πάουελ να παίζει έναν Φίλιπ Μάρλοου αεράτο, debonnaire, σχεδόν κωμικό. Η άλλη είναι φυσικά ο "Μεγάλος Λεμπόφσκι" των αδελφών Κοέν. Δεν θα επιχειρηματολογήσω επ' αυτού.
ΥΓ: Η φωτογραφία είναι η αυθεντική αφίσα της ταινίας, που φιλοτέχνησε ο Τζακ Ντέιβις, αντιγράφοντας το ύφος των παρωδιών που σχεδίαζε εκείνη την εποχή για το Mad. Απλώς θεϊκή.