Φόβος και παράνοια στον Τύπο

Φαντάζομαι ότι αν κάποτε αποκτήσω μια φοβερή και τρομερή θέση ευθύνης στον Τύπο -λέμε τώρα- όλο και κάποιο blog θα βρεθεί να απαριθμήσει τα ελαττώματά μου: Από τα χρόνια του στίβου ακόμη ήταν απλά καλός, αλλά ποτέ άριστος σε κάτι. Βαριέται και χάνει το ενδιαφέρον του εύκολα. Παραείναι σνομπ με τους συναδέλφους του. Έχει επικίνδυνες εμμονές (μισεί το έντεχνο, δεν ανοίγει ποτέ του τηλεόραση, ασχολείται συνέχεια με το άλλο φύλο...). Είναι Παρθένος, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Το βασικότερο: Δεν είναι ούτε ιδιαίτερα ευφυής, ούτε εξαιρετικά ταλαντούχος. Υποθέτω ότι τα πραγματικά αρνητικά μου είναι πολύ περισσότερα και καταλαβαίνω ότι οι παραπάνω προτάσεις είναι μια αποτυχημένη προσπάθεια να τ' απαριθμήσω (την καμπούρα σου δεν την βλέπεις ο ίδιος, μόνο οι άλλοι -α! είμαι και καμπούρης! γέρνω, αλήθεια...), αλλά καταλαβαίνεις πάνω κάτω ότι δεν είμαι άψογος. Όποιος θέλει να μού προσάψει κάτι, μπορεί να το κάνει πολύ εύκολα. Αυτό για το οποίο κανείς δεν πρόκειται να με κατηγορήσει (και να το στηρίξει) είναι ότι φοβάμαι. Ότι δεν λέω τα πράγματα με το όνομά τους ή ότι δεν έχω το θάρρος της γνώμης μου (που ελπίζω ότι τη χρησιμοποιώ σωστά -εκεί που πρέπει, εκεί που γνωρίζω όντως και άρα δικαιούμαι να την διαθέτω, όχι από ξερολιά, όχι από κομπλεξισμό). Αυτόν τον φόβο, όμως, θα τον προσάψω εγώ στην πλειονότητα όσων "τρέχουν" τον ελληνικό Τύπο αυτήν την στιγμή.

Γράφω κυρίως για τα περιοδικά και τις εφημερίδες (αφού όντως δεν ανοίγω σχεδόν ποτέ την τηλεόραση και ελάχιστα ασχολούμαι με το ραδιόφωνο -μόνο λόγω όμορου πεδίου γνωρίζω κάποια βασικά για το τι συμβαίνει εκεί και φαίνεται ότι πάνω κάτω είναι το ίδιο..), τον χώρο όπου εργάζομαι από το 1997. Οι συνολικές κυκλοφορίες των εφημερίδων για το 2010 ήταν σχεδόν τρομακτικές. Στα περιοδικά, πέραν των σταθερών αξιών (που να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους, είναι κυρίως τα γυναικεία), κάποια έφτασαν σε αστεία νούμερα. Πολλά αναγκάστηκαν να κλείσουν. Το τοπίο της ελληνικής κρίσης βρίσκει τον Τύπο σε μια ακόμη μεγαλύτερη κατάντια. Και ο τρόπος του για να την αντιμετωπίσει -ή για να την ξορκίσει- είναι, μέχρι αυτήν την στιγμή, η υποχώρηση και το ταμπούρωμα, λόγω φόβου. Οι ελληνικές εφημερίδες, κυρίως, αλλά και τα περιοδικά, ανασκουμπώνονται και επιστρέφουν σε αυτό που γνωρίζουν καλλίτερα η καθεμία, αφήνοντας στον κήπο απότιστα τα "ανοίγματά" τους, απεμπολώντας διάφορα φιλόδοξα (προσοχή: δεν χρησιμοποιώ ειρωνικά το επίθετο, αλλά με νοσταλγία) σχέδια, αναδύοντας ξαφνικά μυρωδιά μούχλας.

Στα περιοδικά, οι περισσότεροι γυναικείοι τίτλοι περνούν την κρίση με μικρές απώλειες. Εκεί η διαφήμιση έχει πέσει λιγότερο και η δουλειά γίνεται πάνω σε δεδομένες φόρμες -είναι κάπως δύσκολο να την κάνεις λάθος. Όποιος, τέλος πάντων, δεν μπορεί, απλά βγαίνει από το παιχνίδι. Και όντως δυο-τρία έντυπα που είχαν μείνει ουραγοί, έκλεισαν. Άρα μια μικρή διόρθωση στην υπερπληθώρα τίτλων όντως σημειώθηκε. Στα υπόλοιπα περιοδικά, η σφαγή είναι μεγάλη. Οι πωλήσεις φύλλων ανά είδος (ανδρικά, αυτοκινήτου, σπιτιού, συνταγών κ.λπ) έχουν πια φτάσει στο λογικό όριο της αγοράς. Αυτό ώθησε αρκετούς τίτλους στην απόσυρση. Όποιοι έχουν πιο γερούς αρμούς προς το παρόν διατηρούνται όρθιοι, αλλά είναι σαφές ότι η έλλειψη διαφήμισης δεν επιτρέπει χρηματοδότηση υψηλών προσδοκιών. Έτσι ο κύκλος γίνεται φαύλος: Λιγότερες σελίδες, μετριότερη ύλη -αφού πια κάποιοι από τους ανταγωνιστές έχουν εκλείψει-, άρα μικρότερο ενδιαφέρον κι από το κοινό. Όποιες προσπάθειες έχουν από πίσω άξια στελέχη (ένα γρήγορο παράδειγμα που μου έρχεται στο μυαλό είναι το "Esquire") δείχνουν μια αξιοζήλευτη ποιότητα (πάντα για τις παρούσες συνθήκες, γιατί κι αυτά τα περιοδικά είναι συνήθως σκιά του κάποτε αριστοκρατικού τους παρελθόντος), χωρίς βέβαια αυτό να διασφαλίζει το μέλλον τους. Είναι όμως μια περίπτωση προσώπων με μέλλον. Και είναι τα πρόσωπα, όχι οι τίτλοι που με ενδιαφέρουν περισσότερο στο σημερινό post.

Τα κουτσομπολίστικα περιοδικά είναι μια ειδική κατηγορία, αλλά λέω να μην λερώσω το blog με το είδος. Τα αντιμετωπίζω σαν συνέχεια της τηλεόρασής μας. Αν κάποτε αυτή διαλυθεί, θα πάψουν κι αυτά να υπάρχουν. Το σύμπαν τους είναι αυτοαναφορικό και σε απολύτως τίποτε δεν προσφέρουν. Οι καλές τους πωλήσεις είναι απλά ένα δείγμα του ότι όσα παθαίνουμε μάλλον μας αξίζουν :)

Τα δύο παραδοσιακά μαγαζιά του χώρου, ο Κωστόπουλος και ο Λυμπέρης, δηλαδή, περνούν δύσκολες ώρες και αυτό οφείλεται κατά πολύ στους δύο εκδότες. Η λέξη "φόβος" ίσως είναι υπερβολική για τους συγκεκριμένους δύο -ταιριάζει πιο πολύ σε αυτό που συμβαίνει στις εφημερίδες-, αλλά σίγουρα έχει καταλάβει τους ακριβώς από κάτω τους. Οι πολλές απολύσεις και το κλείσιμο τίτλων από τα δύο μαγαζιά (λυπήθηκα πολύ που έμαθα ότι έκλεισε μόλις και το "Top Gear", όπου για αρκετά χρόνια διατηρούσα μια στήλη ποδηλάτου -προπομπό του trend που ζούμε αυτές τις μέρες) έχει κάνει άτολμους τους επικεφαλής των περιοδικών. Πάντα με εξαιρέσεις: Ήδη έγραψα πιο πάνω για το "Esquire". Για τους ίδιους τους εκδότες, η πιο ταιριαστή λέξη είναι η "αμηχανία". Αμηχανία μπροστά σε μια κατάσταση που δεν πολυχωράει το είδος του lifestyle που υπηρέτησαν τόσα χρόνια. Η στροφή της ΙΜΑΚΟ προς το πιο κουτσομπολίστικο και το πιο τηλεοπτικό αποτελεί, πάντα κατά την ταπεινή μου άποψη, αυτοκαταστροφική κίνηση. Ίσως και να είναι, βέβαια, μια προσπάθεια εκλογίκευσης των μεγεθών, μια σμίκρυνση σε τομείς όπου ακόμη τα πάει καλά, μια ανασύνταξη απέναντι στην οικονομική δυσπραγία. Εδώ ο φόβος απέναντι σε κάτι το καινούργιο είναι θέμα προϋπολογισμού. Το νέο, το τολμηρό, το ρηξικέλευθο απλά "δεν βγαίνει". Στον Λυμπέρη η ατολμία μοιάζει να οφείλεται πιο πολύ σε έλλειψη "savoir faire" -και στα νούμερα του λογιστηρίου, βέβαια-, αλλά με δύο ναυαρχίδες τύπου "Vogue" και "Status" που συντηρούνται ακόμη σε υψηλό επίπεδο αισθητικής, τουλάχιστον δεν μπορείς να τον κακολογίσεις για "εκπτώσεις". Μόνο για μια σχετική ανασφάλεια και εσωστρέφεια.

Η εσωστρέφεια είναι πολύ πιο έκδηλη στις εφημερίδες. Και μαζί της ο φόβος, με τον οποίο ξεκίνησα ετούτο το post. Πολλές φορές τα δύο τους μαζί οδηγούν και στην παράνοια: Αποφάσεις χωρίς καμμία απολύτως λογική λαμβάνονται και φυσικά δεν δίνουν κανένα θετικό αποτέλεσμα. Ένα παράδειγμα είναι το αλήστου μνήμης free press περιοδικό "Plus" που κυκλοφόρησε για 8 μόλις εβδομάδες η "Ελευθεροτυπία". Τα εξουθενωτικά νούμερα πωλήσεων οδήγησαν ήδη σε κλείσιμο το "Veto" και το καθημερινό "Bήμα", ενώ σχεδόν όλες οι υπόλοιπες εφημερίδες προχώρησαν σε μείωση σελίδων και -κυρίως- προσφορών. Εβδομαδιαία περιοδικά έγιναν μηνιαία, άλλα έκλεισαν, άλλα θα κλείσουν στο άμεσο μέλλον.

Ο φόβος στις εφημερίδες δεν είναι μόνο φόβος εκδοτών. Είναι και στελεχών αλλά και του κατώτερου προσωπικού. Όλοι ξέρουν πως, αν χάσουν την δουλειά τους, πολύ δύσκολα θα βρουν καινούργια υπό τις παρούσες συνθήκες. Κι αν βρουν, δεν ξέρουν υπό ποιους όρους θα είναι. Όλο αυτό, λοιπόν, οδηγεί σε μια σειρά τίτλων που ξεχνούν το κοινό που θα ήθελαν να έχουν και επιστρέφουν στο κοινό που μπορούν ακόμη να κολακεύσουν και να διατηρήσουν. Περίεργο, αλλά σε αυτό το καθεστώς συρρίκνωσης κανείς δεν κάνει το τολμηρό βήμα να επιχειρήσει να κάνει δικά του τα εδάφη που αφήνει ο άλλος. Οι αναγνώστες είτε σταμάτησαν να παίρνουν δεύτερη και τρίτη εφημερίδα τις Κυριακές, είτε πια δεν παίρνουν ούτε μία, τώρα που στέρεψαν και τα καλά DVD...

Το τοπίο, στο ξεκίνημα του 2011 είναι κάπως έτσι: Το "Πρώτο Θέμα", που τερμάτισε για έκτη συνεχόμενη φορά πρώτο την κούρσα των πωλήσεων στις κυριακάτικες, ξέρει ότι τα πράγματα δεν θα είναι τα ίδια και στη νέα χρονιά και περιορίζεται στην τηλεοπτική δημοσιογραφία που ξέρει να κάνει καλλίτερα, αφού από εκεί ξεπήδησε. Ακόμη και το περιοδικό "Olive" που πρόσθεσε στις προσφορές του έχει για μπροστάρη μια τηλεοπτική περσόνα, τον Ηλία Μαμαλάκη. Προς το παρόν πάντως έχει πέσει στην τρίτη θέση των κυκλοφοριών, πίσω από "Βήμα" και "Καθημερινή".

Το "Βήμα" παραμένει η πιο πλούσια κυριακάτικη έκδοση, αλλά η πληθωρικότητά του δεν σημαίνει και διατήρηση της ποιότητας. Τα όσα συνέβησαν στο καθημερινό αδελφάκι του και η αμηχανία του μαγαζιού μπροστά στον θαυμαστό νέο κόσμο που θέλει να κατακτήσει (το Internet) προς το παρόν διατηρούν και τη ναυαρχίδα σε μια στάση αναμονής. Η "Καθημερινή" απολαμβάνει εδώ και καιρό την μοναξιά της κορυφής στις κυκλοφορίες, αλλά δεν το εκμεταλλεύεται με άνοιγμα στο πιο νεανικό ή και λαϊκό κοινό -προτιμά να διατηρήσει τις δυνάμεις της για το "μετά τα CDs του Χατζιδάκι" σκηνικό, γυρίζοντας σε ένα κάπως συντηρητικό περιβάλλον. Κάπου διάβασα το χαρακτηρισμό "παπαδιαμαντισμό", ο Τσαγκαρουσιάνος στη Lifo έγραψε για "ευσεβισμό". Κάπως έτσι, τέλος πάντων. Στην "Ελευθεροτυπία" τα πάντα έχουν να κάνουν με τον αλλοπρόσαλλο, όπως δείχνει, χαρακτήρα της εκδότριάς της (και βέβαια οι πωλήσεις, που έχουν φτάσει στο απόλυτο ναδίρ), ενώ στο "Έθνος" η κατάσταση μοιάζει να είναι σταδιακής παράδοσης. Σαν να μην ενδιαφέρει πια τον ιδιοκτήτη του.

Ο Τύπος, βέβαια, δεν θα πεθάνει έτσι ξαφνικά. Κάτι που αποδεικνύεται και από τα νούμερα που "χτυπάνε" τα sites των παραδοσιακών ΜΜΕ. Ο κόσμος ακόμη εκεί στρέφεται για έγκυρη ενημέρωση και αρθρογραφία. Παρά τα προβλήματά της, απέχει παρασάγγας από την "δημοσιογραφία των πολιτών" και τα απαράδεκτα blog της. Σαφέστατα και κάποιοι εκδότες έχουν χάσει τελείως το ενδιαφέρον τους, αφού πια τα όποια οφέλη από την συντήρηση μιας εφημερίδας για λόγους επηρεασμού της κυβέρνησης έχουν περιοριστεί στο ελάχιστο. Σαφέστατα επίσης τα περισσότερα στελέχη έχουν περιέλθει σε κατάσταση πανικού από τον φόβο ότι θα χάσουν τα προνόμια που απολάμβαναν τόσο καιρό. Την ίδια ώρα όμως, μια νέα φουρνιά επιχειρηματιών, μια νέα γενιά ελληνικού χρήματος, λιγότερο χωμένη στο κάπως σκοτεινό περιβάλλον διαπλοκής που ίσχυε μέχρι χθες, δείχνει έτοιμη να αδράξει κάποιες ευκαιρίες. Το να αγοράσεις μια μεγάλη εφημερίδα, αλλά κυρίως μια συχνότητα στο ραδιόφωνο ή ένα κανάλι στην τηλεόραση κοστίζει σήμερα λιγότερο από ποτέ. Δεν λέω ότι θα υπάρξει μια γενική αλλαγή φρουράς, αλλά φαίνεται πως ένα - δύο ελπιδοφόρα σχήματα έχουν θέση στο ελληνικό τοπίο των ΜΜΕ μετά την κρίση, ειδικά στην περίπτωση που η διόρθωση συνεχιστεί κι άλλο, με το κλείσιμο περισσότερων -και μεγαλύτερων- τίτλων.

Το Internet είναι, επίσης, ένα καλό πεδίο προετοιμασίας αλλά και καθολικής ανάπτυξης γι' αυτό το "νέο χρήμα". Λόγω ηλικίας το κατέχει καλλίτερα από τα γηρασμένα στελέχη που διοικούν αυτήν την στιγμή τον ελληνικό Τύπο και κοστίζει, βέβαια, πολύ λιγότερο από το χαρτί ή την συχνότητα. (Μια κίτρινη παρένθεση εδώ: Ακούγονται φήμες ότι η οικογένεια Λαυρεντιάδη μετακόμισε μόνιμα στο εξωτερικό. Ακόμη και να μην ισχύουν, το πυροτέχνημα της εμφάνισής του στον Τύπο έχει ήδη σβήσει. Όταν μιλάω για "νέο χρήμα", φυσικά και δεν εννοώ κάτι τέτοιο). Το θέμα είναι αν αυτοί οι νέοι εκδότες και ιδιοκτήτες σταθμών που θα προκύψουν θα προχωρήσουν και σε μια ανανέωση των κουρασμένων και μη εκσυγχρονισμένων στελεχών που θα τεθούν επικεφαλής των νέων σχημάτων. Πρόσωπα υπάρχουν πολλά, είναι μια νέα γενιά που μεγάλωσε μεν με το lifestyle του Κλικ και του Mercedes, αλλά που πέρασε στην τέταρτή της δεκαετία μέσα από ένα δυνατό φίλτρο ωρίμανσης, με σπουδές στο εξωτερικό, με πλήρη εξοικείωση με τα νέα μέσα και με σχετική απέχθεια προς αυτό που ο ελληνικός Τύπος έχει φτάσει να υπηρετεί τα τελευταία χρόνια. Αυτό το "νέο χρήμα" και αυτά τα "νέα στελέχη" είναι ο προπομπός του πολυαναμενόμου μελτεμιού που θα καθαρίσει την βρώμικη ατμόσφαιρα πάνω από την Ελλάδα, όπως την αποκάλυψε η κρίση. Ανάλογες περιπτώσεις προσώπων θα αναλάβουν σταδιακά όλους τους τομείς αιχμής στην χώρα. Αν δεν τα καταφέρουν ούτε εκείνοι, τότε αυτός ο τόπος δεν έχει απολύτως καμμία ελπίδα.

Άλλα δύο κείμενά μου για την κρίση στον Τύπο: | Τυπογραφικόν Λάθος | | To πρόβλημα του Τύπου |