Μεταμοντέρνα Κατάνυξη

Ξέρεις ότι έχει μπει για τα καλά η Σαρακοστή, όταν η τηλεόραση διαφημίζει νηστίσιμα μενού στα φαστφουντάδικα. Και ξέρεις ότι η χώρα σου κινείται στη σφαίρα του μεταμοντέρνου, όταν η προηγούμενη πρόταση βγάζει νόημα. Εδώ και δέκα-δεκαπέντε χρόνια, κάθε αλυσίδα γρήγορου φαγητού που σέβεται τον εαυτό της, φροντίζει να εμπλουτίζει το μενού της με burger λαχανικών, τηγανιτές γαρίδες, και άλλα εδέσματα που θα βοηθήσουν την ευσεβή νεολαία να μην προδώσει τις ελληνορθόδοξες παραδόσεις. Είναι το φαινόμενο «McΣαρακοστή» που προέκυψε όταν η διασημότερη αλυσίδα του πλανήτη αποφάσισε να εφαρμόσει στην Ελλάδα την αρχή του localization. Ζούμε σε μια εποχή ανοιχτών, υπερεθνικών αγορών, που μεγάλες πολυεθνικές υποκαθιστούν τις κυβερνήσεις των χωρών και που ένας φοροφυγάς στην Ελλάδα μπορεί να προκαλέσει κατάρρευση στην ευρωζώνη, αλλά αυτό που δεν λαμβάνουν υπ’ όψιν οι πολέμιοι της πολιτιστικής παγκοσμιοποίησης είναι ότι μέρος της στρατηγικής της είναι η κατανόηση και ο εναγκαλισμός των τοπικών εθίμων των «ιθαγενών» τους οποίους πας να κατακτήσεις.
To ότι η νηστεία πέρασε στο διαιτολόγιο των fast-food είναι μια περίτρανη απόδειξη μιας μετάλλαξης που έχει επέλθει στην ελληνική κοινωνία αυτά τα δέκα-δεκαπέντε χρόνια. Παλιά, τα πράγματα ήταν απλά. Νήστευαν οι γιαγιάδες και οι ευσεβείς χριστιανοί, που καθάριζαν τον οργανισμό τους – αλλά και την ψυχή τους - από την αμαρτία του να τρως κρέας και γαλακτοκομικά. Η νηστεία ήταν κάτι ξένο προς το νεανικό lifestyle – γι’ αυτό και δεν υπήρχε ανάγκη να προσφέρουν νηστίσιμα τα fast food. Αυτός που πήγαινε εκεί, πήγαινε για να φάει χάμπουργκερ και να κοινωνικοποιηθεί με τους συνομηλίκους του. Αυτός που ήθελε να νηστέψει, πήγαινε εκδρομή με το κατηχητικό. Αυτό, με άλλα λόγια, που κατέδειξε ξεκάθαρα η «McΣαρακοστή», ήταν η συντηρητική στροφή της κοινωνίας. Η εμφάνισή τους συμπίπτει με τις συγκεντρώσεις για τις ταυτότητες, με τις στατιστικές που θέλουν το στρατό, την εκκλησία και την οικογένεια να βρίσκονται πολύ ψηλά στην κλίμακα των αξιοσέβαστων θεσμών. Κι ενώ η νηστεία έχει γίνει trendy, αυτό που έχει χαθεί είναι η ουσία της. Γιατί, αν το δούμε ρεαλιστικά, η νηστεία συνίσταται στο εξής: κάποιος (που ερμηνεύει/ εκπροσωπεί μια ανώτερη δύναμη) σου λέει τι πρέπει και τι δεν πρέπει να φας σε δεδομένη χρονική στιγμή. Αυτή είναι μια εξουσία που ασκούσαν οι θρησκευτικοί ηγέτες, ώστε να φροντίζουν αφ’ ενός την υγεία του ποιμνίου τους, κι αφ’ ετέρου την οικονομία της κοινότητας. Το θέμα όμως είναι ότι οι σύγχρονη εκδοχή της νηστείας δεν έχει καμία σχέση με οικονομία. Το να φτιάχνεις μπέργκερ από τηγανιτές γαρίδες δεν προσφέρει κάποια ιδιαίτερη κάθαρση του οργανισμού – για να μην μιλήσουμε για την ίδια την έννοια της στέρησης (τόσο σημαντική στις νηστείες) που δεν συνάδει με την εκζήτηση των πανάκριβων νηστίσιμων θαλασσινών. Οι νηστείες έχουν δημιουργηθεί με βάση την οικονομία και τις διατροφικές συνήθειες κοινωνιών που έχουν εκλείψει εδώ και αιώνες. Την εποχή που η διατροφική αμαρτία μπορεί να σημαίνει είτε την θερμιδική αξία της τροφής είτε το οικολογικό αποτύπωμα ενός γεύματος, την εποχή που μιλάμε για βιολογικές και μεταλλαγμένες ντομάτες, για ψωμιά χωρίς γλουτένη και γάλα σογιας, το τι είναι νηστίσιμο και τι αρτύσιμο, τι αμαρτωλό και τι ευσεβές, έχει γίνει ιδιαίτερα πολύπλοκο ζήτημα. Κανονικά, δηλαδή, θα έπρεπε να έχουν δημιουργηθεί νέα διαιτολόγια νηστείας – αλλά για να γίνει αυτό, χρειάζεται να δημιουργηθούν νέες θρησκείες. Και ποιος έχει όρεξη για κάτι τέτοιο;
*(δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Big Fish, την Κυριακή 21/2)