Έχουν περάσει πενήντα χρόνια από το καθοριστικό ντεμπούτο του Yusef Lateef, κι όμως ο σοφός γέρων της τζαζ δεν το βάζει κάτω. Στα 87 του χρόνια συνεχίζει να περιοδεύει με τους αδελφούς Μπελμοντό, με τους οποίους συνεργάζεται από το 2005, όταν ηχογράφησαν το Influence, ένα εξίσου καθοριστικό έργο για την ευρωπαϊκή και τη διεθνή τζαζ. Μόνο που ο Lateef δεν συμπαθεί αυτόν τον όρο. Προτιμά την δικής του επινόησης περίφραση «Αυτοφυσιοψυχική Μουσική», που σημαίνει «μουσική που πηγάζει από τον φυσικό, νοητικό και πνευματικό εαυτό κάποιου». Ένας άλλος θα γινόταν γραφικός με τέτοιες εκφράσεις, αλλά ο Yusef Lateef δεν διατρέχει αυτόν τον κίνδυνο. Όχι μόνο γιατί είναι ένας από τους ελάχιστους εν ζωή πραγματικά σημαντικούς σαξοφωνίστες της τζαζ (μαζί με τον Sonny Rollins, τον Ornette Coleman, τον Lee Konitz και ...δεν νομίζω ότι υπάρχει τέταρτος). Όχι μόνο γιατί είναι μια λαμπρή περίπτωση μουσικού που δεν σταμάτησε ποτέ να εξερευνά τις δυνατότητες της τέχνης του, ένας υποδειγματικός πολυ-οργανίστας που διέπρεψε εξίσου στο σαξόφωνο, το όμποε, το φλάουτο και τα διάφορα πνευστά από την Αφρική και τις Αραβικές χώρες που χρησιμοποίησε στη μουσική του. Όχι μόνο γιατί είναι μια σπάνια περίπτωση μουσικού με δίψα για γνώση, σε βαθμό που το 1971 κι έχοντας ήδη αποφοιτήσει από τη Manhattan School of Music σπούδασε φιλοσοφία, για να καταλάβει τους προσωκρατικούς, τον υπαρξισμό, όποιον θέλησε ποτέ να δώσει μια απάντηση στα βασικά ερωτήματα της ζωής. Ο Yusef Lateef είναι σημαντικός για όλους αυτούς τους λόγους μαζί. Και μπορεί να έχει χάσει μέρος της αίγλης που είχε στη δεκαετία του ’60, όμως δεν σταμάτησε ποτέ να ηχογραφεί, έχοντας από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 ιδρύσει τη δική του εταιρία τη YAL.
«Δεν έχω κάποιο μυστικό μακροβιότητας», έλεγε πριν από χρόνια στο περιοδικό Jazz Magazine. «Τη χαρά της ζωής, που απολαμβάνω εδώ και τόσον καιρό, την αποδίδω στο Θεό, είναι δική του ευεργεσία». Με τη βοήθεια του Θεού, λοιπόν, ο σεβάσμιος γέροντας βρέθηκε πριν από δύο χρόνια στη Γαλλία, προσκεκλημένος των αδελφών Μπελμοντό. Ευρηματικός και παθιασμένος τρομπετίστας ο Στεφάν, σχολαστικός ενορχηστρωτής και σαξοφωνίστας ο Λιονέλ, οι δυο τους συγκαταλέγονται στις πιο δραστήριες περιπτώσεις μουσικών της τζαζ στην Ευρώπη. Αυτό που κυρίως τους συγκινεί τελευταία είναι η σχέση της τζαζ με τους Γάλλους συνθέτες των αρχών του 20ού αιώνα: τον Ραβέλ, τον Ντεμπισί, τη Λιλί Μπουλανζέ. Το Influence είναι ο δίσκος που αποτυπώνει με τον καλύτερο τρόπο αυτή τη σχέση, συνεχίζοντας (ή παραλλάσσοντας) τη δουλειά του Τρίτου Ρεύματος. Πρόκειται για ένα διπλό cd – στο ένα περιλαμβάνονται συνθέσεις του Λιονέλ Μπελμοντό, του (έτερου ενορχηστρωτή) Christophe Dal Sasso και της Μπουλανζέ, ενώ στο δεύτερο μερικές από τις πιο κλασικές συνθέσεις του Λατίφ, όλα ερμηνευμένα από μια μεγάλη ορχήστρα, ενορχηστρωμένα με τον τρόπο των συνθετών των αρχών του 20ού αιώνα. Το αποτέλεσμα θα μπορούσε να είναι ακαδημαϊκό, στεγνό, το πόρισμα μιας έρευνας αλλά όχι – πρόκειται για ένα απολαυστικό έργο, έντονα συναισθηματικό, με πολύ φορτισμένες στιγμές. Είναι πολύ χαρακτηριστικός ο τρόπος που αναδεικνύονται μέσω αυτής της ενορχήστρωσης οι συνθέσεις του Λατίφ: το εμβληματικό Dear John, αφιερωμένο στη μνήμη του (στενού του φίλου) John Coltrane μετατρέπεται σε μια μικρή ιμπρεσιονιστική σουίτα, ενώ το πιο συγκινητικό παράδειγμα είναι το Iqbal. Κομμάτι γραμμένο για την κόρη του Lateef, στην πρώτη ηχογράφηση του The Centaur and the Phoenix ακούγεται σαν νανούρισμα. Τώρα, που η Iqbal δεν είναι πλέον ζωντανή, μετατρέπεται σε έναν συγκινητικό βαθύ θρήνο ενός πατέρα που αναγκάστηκε να κηδέψει την κόρη του. Και μόνο για αυτές τις νέες ερμηνείες των κλασικών συνθέσεων του Λατίφ, αξίζει να έχει κανείς στην κατοχή του το Influence.
Λίγα από αυτά διασώζονται στις συναυλίες των αδελφών Μπελμοντό και του Γιουσέφ Λατίφ, βέβαια. Είχα την τύχη να τους ακούσω ζωντανά στο Τζαζ Φεστιβάλ του Παρισιού, το καλοκαίρι του 2006 (όπως έχω ξαναγράψει). Στο Park Floral, που βρίσκεται στα ανατολικά της πόλης, τα σαββατοκύριακα του Ιουνίου και του Ιουλίου διοργανώνονται απογευματινές τζαζ συναυλίες (τον Αύγουστο και το Σεπτέμβριο σειρά έχει η κλασική μουσική). Με το συμβολικό αντίτιμο των €3, που σου επιτρέπει να μπεις στον βοτανικό κήπο, κατευθύνεσαι στο ξέφωτο που έχει στηθεί ένα περίπτερο με σκηνή και καθίσματα, ή ξαπλώνεις στο χορτάρι, κάτω από τη σκιά των δέντρων και απολαμβάνεις τη συναυλία (τη μέρα που το επισκέφτηκα, εμφανιζόταν επίσης ο Αχμάντ Τζαμάλ). Με τις ενορχηστρώσεις του Influence προσαρμοσμένες για σεξτέτο (τρία πνευστά, πιάνο, μπάσο, ντραμς), το έργο έχανε λίγη από τη «φιλοδοξία» του, κι απομακρυνόταν από την κλασική ευρωπαϊκή μουσική. Μικρό το κακό. Γιατί το έδαφος που χανόταν από εκεί, το κέρδιζε η τζαζ, καθώς οι αδελφοί Μπελμοντό αποδείκνυαν τη δεξιοτεχνία τους, καθώς στέκονταν με θάρρος, αλλά και δέος απέναντι στον Λατίφ, που παραμένει ένας τιτάνας της τζαζ, παρά το ότι διανύει την ένατη δεκαετία της ζωής του. Δεν ξέρω αν έφταιγε το πολιτισμένο περιβάλλον τόσο, ή η συναρπαστική, πανέμορφη μουσική που έκανε εκείνη την απογευματινή συναυλία μια από τις καλύτερες που έχω παρακολουθήσει ποτέ. Αυτό που ξέρω είναι ότι απόψε το βράδι θα βρίσκομαι σίγουρα στο Παλλάς.
«Δεν έχω κάποιο μυστικό μακροβιότητας», έλεγε πριν από χρόνια στο περιοδικό Jazz Magazine. «Τη χαρά της ζωής, που απολαμβάνω εδώ και τόσον καιρό, την αποδίδω στο Θεό, είναι δική του ευεργεσία». Με τη βοήθεια του Θεού, λοιπόν, ο σεβάσμιος γέροντας βρέθηκε πριν από δύο χρόνια στη Γαλλία, προσκεκλημένος των αδελφών Μπελμοντό. Ευρηματικός και παθιασμένος τρομπετίστας ο Στεφάν, σχολαστικός ενορχηστρωτής και σαξοφωνίστας ο Λιονέλ, οι δυο τους συγκαταλέγονται στις πιο δραστήριες περιπτώσεις μουσικών της τζαζ στην Ευρώπη. Αυτό που κυρίως τους συγκινεί τελευταία είναι η σχέση της τζαζ με τους Γάλλους συνθέτες των αρχών του 20ού αιώνα: τον Ραβέλ, τον Ντεμπισί, τη Λιλί Μπουλανζέ. Το Influence είναι ο δίσκος που αποτυπώνει με τον καλύτερο τρόπο αυτή τη σχέση, συνεχίζοντας (ή παραλλάσσοντας) τη δουλειά του Τρίτου Ρεύματος. Πρόκειται για ένα διπλό cd – στο ένα περιλαμβάνονται συνθέσεις του Λιονέλ Μπελμοντό, του (έτερου ενορχηστρωτή) Christophe Dal Sasso και της Μπουλανζέ, ενώ στο δεύτερο μερικές από τις πιο κλασικές συνθέσεις του Λατίφ, όλα ερμηνευμένα από μια μεγάλη ορχήστρα, ενορχηστρωμένα με τον τρόπο των συνθετών των αρχών του 20ού αιώνα. Το αποτέλεσμα θα μπορούσε να είναι ακαδημαϊκό, στεγνό, το πόρισμα μιας έρευνας αλλά όχι – πρόκειται για ένα απολαυστικό έργο, έντονα συναισθηματικό, με πολύ φορτισμένες στιγμές. Είναι πολύ χαρακτηριστικός ο τρόπος που αναδεικνύονται μέσω αυτής της ενορχήστρωσης οι συνθέσεις του Λατίφ: το εμβληματικό Dear John, αφιερωμένο στη μνήμη του (στενού του φίλου) John Coltrane μετατρέπεται σε μια μικρή ιμπρεσιονιστική σουίτα, ενώ το πιο συγκινητικό παράδειγμα είναι το Iqbal. Κομμάτι γραμμένο για την κόρη του Lateef, στην πρώτη ηχογράφηση του The Centaur and the Phoenix ακούγεται σαν νανούρισμα. Τώρα, που η Iqbal δεν είναι πλέον ζωντανή, μετατρέπεται σε έναν συγκινητικό βαθύ θρήνο ενός πατέρα που αναγκάστηκε να κηδέψει την κόρη του. Και μόνο για αυτές τις νέες ερμηνείες των κλασικών συνθέσεων του Λατίφ, αξίζει να έχει κανείς στην κατοχή του το Influence.
Λίγα από αυτά διασώζονται στις συναυλίες των αδελφών Μπελμοντό και του Γιουσέφ Λατίφ, βέβαια. Είχα την τύχη να τους ακούσω ζωντανά στο Τζαζ Φεστιβάλ του Παρισιού, το καλοκαίρι του 2006 (όπως έχω ξαναγράψει). Στο Park Floral, που βρίσκεται στα ανατολικά της πόλης, τα σαββατοκύριακα του Ιουνίου και του Ιουλίου διοργανώνονται απογευματινές τζαζ συναυλίες (τον Αύγουστο και το Σεπτέμβριο σειρά έχει η κλασική μουσική). Με το συμβολικό αντίτιμο των €3, που σου επιτρέπει να μπεις στον βοτανικό κήπο, κατευθύνεσαι στο ξέφωτο που έχει στηθεί ένα περίπτερο με σκηνή και καθίσματα, ή ξαπλώνεις στο χορτάρι, κάτω από τη σκιά των δέντρων και απολαμβάνεις τη συναυλία (τη μέρα που το επισκέφτηκα, εμφανιζόταν επίσης ο Αχμάντ Τζαμάλ). Με τις ενορχηστρώσεις του Influence προσαρμοσμένες για σεξτέτο (τρία πνευστά, πιάνο, μπάσο, ντραμς), το έργο έχανε λίγη από τη «φιλοδοξία» του, κι απομακρυνόταν από την κλασική ευρωπαϊκή μουσική. Μικρό το κακό. Γιατί το έδαφος που χανόταν από εκεί, το κέρδιζε η τζαζ, καθώς οι αδελφοί Μπελμοντό αποδείκνυαν τη δεξιοτεχνία τους, καθώς στέκονταν με θάρρος, αλλά και δέος απέναντι στον Λατίφ, που παραμένει ένας τιτάνας της τζαζ, παρά το ότι διανύει την ένατη δεκαετία της ζωής του. Δεν ξέρω αν έφταιγε το πολιτισμένο περιβάλλον τόσο, ή η συναρπαστική, πανέμορφη μουσική που έκανε εκείνη την απογευματινή συναυλία μια από τις καλύτερες που έχω παρακολουθήσει ποτέ. Αυτό που ξέρω είναι ότι απόψε το βράδι θα βρίσκομαι σίγουρα στο Παλλάς.
UPDATE (όχι ότι ενδιαφέρεται κανείς): Τελικά πήγα, και ήταν υπέροχα - έφτασα οριακά καθυστερημένος. Στις 9 άρχιζε η συναυλία, 9.10 κατέβαινα τη Βουκουρεστίου. Μπροστά μου μια παρέα προχωρούσε με το πάσο της. Ανάμεσά τους ένας ηλικιωμένος μαύρος με ισλαμική περιβολή. Προς στιγμήν, τα 'χασα. Μετά, ξαφνιάζοντας και τον εαυτό μου, κοντοστάθηκα και του ζήτησα αυτόγραφο. Συστήθηκα, για να μετριάσω την εντύπωση του "τρελού" που ζητά αυτόγραφα από αγνώστους (η πιθανότητα να γνωρίσει κανείς τον Λατίφ στην Αθήνα είναι απειροελάχιστη, ακόμα και πέντε λεπτά πριν τη συναυλία του, εκατό μέτρα έξω από το Παλλάς). Κατεβήκαμε μαζί μέχρι το Παλλάς, μιλάγαμε για την υπέροχη συναυλία στο Parc Floral, οι Μπελμοντό ενθουσιασμένοι που κάποιος Έλληνας έχει γράψει για το cd τους, έκαναν σαν παιδιά όταν σταμάτησα στο περίπτερο και τους πήρα δυο τεύχη του jazz&τζαζ. Όσο για τη συναυλία, ήταν αριστούγρημα: ο Γιουσέφ δεν έχει ασφαλώς το σφρίγος που είχε πριν από σαράντα χρόνια, αλλά δεν προσπαθεί καθόλου να μιμηθεί τον παλιό του εαυτό. Όταν τον ακούς να παίζει, είναι σαν να ακούς τον ίδιο το χρόνο να σου αφηγείται την σοφία των αιώνων. Οι δε Μπελμοντό στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων - και κάτι παραπάνω: ειδικά ο Στεφάν, που είναι εξαιρετικός τρομπετίστας (με χιούμορ και μπρίο), απέκτησε μερικές εκατοντάδες Έλληνες φαν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου