Στην αρχή με έπιασε περιέργεια: ο ένας μετά τον άλλο, οι συνάδελφοι στο γραφείο άρχισαν να λειτουργούν σαν να τους ενώνει ένα κρυφό προσωπικό αστείο, σαν να μοιράζονται ένα μυστικό, έναν κοινό κώδικα γεμάτο νέες λέξεις και συμπεριφορές. Άρχισαν να μιλάνε για «poke», και να αναρωτιούνται «ποιος είναι αυτός που με έκανε add» και να γκρινιάζουν για το ότι ο τάδε φίλος τους έκανε tag σε μια φωτογραφία του. Όταν άκουσα τη φράση: «με την Άννα είμαστε 66% ίδιοι», η περιέργειά μου άρχισε να αγγίζει το σημείο βρασμού. Εκεί που ξεχείλισε το ποτήρι ήταν όταν η κοπέλα στο διπλανό γραφείο ξελιγώθηκε στα γέλια, επειδή ένας τύπος την έγλειψε μέσα από το pc της! Έπρεπε να καταλάβω αμέσως τι συμβαίνει.
Αυτό που συνέβαινε ήταν η μεταδοτική κοινωνική ασθένεια που ακούει στο κωδικό όνομα Facebook. Ο ένας μετά τον άλλο, οι εικοσάρηδες και οι τριαντάρηδες γύρω μου, αξιοποιούσαν τις – όποιες – νεκρές ώρες στη δουλειά για να μπουν σ’ αυτό το παράλληλο σύμπαν κοινωνικότητας που είναι πια το δημοφιλέστερο networking site στο ίντερνετ. Ένα μέρος όπου μπαίνεις, φτιάχνεις ένα προφίλ και συνδέεσαι με τους (εικονικούς και πραγματικούς) φίλους σου, μέσω ενός γιγαντιαίου οργίου από links. Πιο οργανωμένο και λιγότερο «μαρκετινίστικο» από το Myspace (που έχει εξελιχθεί στο καλύτερο διαφημιστικό μέσο για μουσικούς που θέλουν να προωθήσουν τη δουλειά τους) το Facebook ξεκίνησε μέσα από τα αμερικανικά κολέγια, ως ένα είδος ζωντανής φοιτητικής επετηρίδας: ένα μέρος όπου οι συμφοιτητές δημιουργούσαν μικρά κυκλώματα φίλων και αντάλλασσαν πληροφορίες για τη ζωή τους. Αυτό το στοιχείο είναι δομικό χαρακτηριστικό του Facebook – από τον καθαρό σχεδιασμό που θυμίζει σελίδα επετηρίδας, μέχρι τις πληροφορίες για σπουδές και δουλειά (χρήσιμες για όσους θέλουν να ξέρουν τι κάνουν οι πρώην συμφοιτητές τους), μέχρι τα φωτογραφικά άλμπουμ από διακοπές και τα σαχλά παιχνιδάκια που παίζουν μεταξύ τους οι «φίλοι».
Όλα αυτά τα διαπίστωσα όταν δημιούργησα κι εγώ το δικό μου προφίλ. Άνοιξα ένα λογαριασμό, ανέβασα μια φωτογραφία μου, έγραψα μερικά πράγματα για μένα, για τις σπουδές μου, την επαγγελματική μου εμπειρία, τις ταινίες, τη μουσική και τα βιβλία που αγαπώ, συμπλήρωσα το κουτάκι ότι μου αρέσουν οι γυναίκες, φρόντισα να ξεκαθαρίσω ότι είμαι παντρεμένος (μην έχουμε τρεχάματα) και περίμενα να δω τι θα γίνει.
Αυτό που έγινε είναι ότι μέρα με τη μέρα άρχισε να μεγαλώνει η λίστα των ψεύτικων φίλων μου: στην αρχή με ανακάλυψαν οι συνάδελφοι στο γραφείο από τους οποίους ξεκίνησε όλο αυτό και οι οποίοι με παρότρυναν να ξεκινήσω αυτήν την ιστορία. Στη συνέχεια, ακολούθησαν παλιοί συνεργάτες, συμφοιτητές και συμμαθητές, άνθρωποι με τους οποίους είχα να μιλήσω αιώνες – τέλος, με «έκαναν add» στη λίστα των φίλων τους και μερικοί με τους οποίους δεν είχα μιλήσει ποτέ. Εγώ περιφερόμουν από σελίδα σε σελίδα, χαζεύοντας τα προφίλ των άλλων και τις λίστες των δικών τους φίλων, προσπαθώντας να καταλάβω πώς λειτουργεί αυτή η νέα κοινωνικότητα.
Στη συνέχεια το πράγμα έγινε πιο νοσηρό. Έπιασα τον εαυτό μου να μπαίνει στις σελίδες των «φίλων» των «φίλων» των «φίλων» μου, και να χαζεύω τις προτιμήσεις αγνώστων. Κατάλαβα ότι κάτι πιθανόν να μην πηγαίνει καλά με μένα, όταν άρχισα λυσσωδώς να παρακολουθώ με ψυχαναγκαστική εμμονή τα άλμπουμ με φωτογραφίες ανθρώπων με τους οποίους δεν έχω μιλήσει ποτέ – και κατά πάσα πιθανότητα δεν θα μιλήσω ποτέ. Χάζευα φωτογραφίες από διακοπές, βλέποντας παρέες σε στιγμές χαλάρωσης – και κυρίως, κορίτσια με μαγιό. Μια ατελείωτη σειρά από κορίτσια με μαγιό, που χαμογελούν αυτάρεσκα στο φακό που καταγράφει τις στιγμές χαλάρωσής τους.
Προς υπεράσπιση αυτού του αλλόκοτου ηδονοβλεπτισμού που με είχε καταλάβει, διαπίστωσα ότι δεν ήμουν ο μόνος. Το ίδιο έκανε και ο φίλος (πραγματικός και εικονικός) του διπλανού γραφείου, που χαλάρωνε κάθε απόγευμα από την πίεση της δουλειάς, αναζητώντας την ομορφότερη από τις «φίλες» των «φίλων» του, που εκδήλωνε τη ματαιοδοξία της, ανεβάζοντας φωτογραφίες παραλίας.
Το ίδιο έκανε και η παραδιπλανή συνάδελφος, που λειτουργούσε σαν να ξεφυλλίζει το άλμπουμ ενός γραφείου συνοικεσίων, αναζητώντας γαμπρό ανάμεσα στα δεκάδες προφίλ του Facebook που εναλλάσσονταν σαν κινούμενα σχέδια στην οθόνη του υπολογιστή της. Όποιος της άρεσε περισσότερο, ήταν αυτός στον οποίο θα έκανε poke – όπου poke μια γελοία εφαρμογή που σου επιτρέπει να ειδοποιήσεις έναν «φίλο» σου ότι είσαι εκεί και τον χτυπάς φιλικά στην πλάτη. Αν ανταποδώσει, σημαίνει ότι μπορείς να κάνεις το επόμενο βήμα – να του στείλεις ένα μήνυμα, ένα εικονικό δώρο, να συγκρίνετε τα μουσικα σας γούστα και τις συνήθειές σας, κι αν νιώσετε αρκετή οικειότητα να περάσετε στο superpoke: αντί να τον «σκουντήσεις» απλώς, να τον αγκαλιάσεις, να του δώσεις ένα φιλικό χαστουκάκι, ένα φιλί ή να τον γλείψεις. Η αρχική μου περιέργεια είχε πια ικανοποιηθεί πλήρως.
Τελικά κατάλαβα: το poke είναι το νέο φλερτ. Ένας απολύτως ανώδυνος και ασφαλής τρόπος να δείξεις σε κάποιον το ενδιαφέρον σου χωρίς να εκτεθείς καθόλου. Εκεί όπου στην πραγματική ανθρώπινη επαφή, ρισκάρεις ένα μίνιμουμ έκθεσης, την αποκάλυψη ενός χαρακτηριστικού που προσπαθείς να κρύψεις, ενδεχομένως, αλλά βγαίνει από μόνο του, μια νευρικότητα, μια εμφανισιακή ατέλεια, το άγχος που σου προκαλεί μια ενδεχόμενη ατέλεια, στο παράλληλο σύμπαν του facebook μπορείς να κρυφτείς κάλλιστα πίσω από όλα αυτά – πίσω από τα παιχνίδια, τα αθώα σχόλια στις φωτογραφίες των άλλων, τα «έξυπνα», χιουμοριστικά, αμφίσημα μηνύματα. Το Facebook είναι ένα ηλεκτρονικό λεύκωμα, που λειτουργεί ως ένα είδος συνεχούς σχολικού πάρτι – με τη διαφορά ότι τα σχολικά πάρτι είναι βάναυσα, είναι χώροι όπου αναπτύσσονται οι κάστες του σχολείου και όπου το φλερτ είναι παράγοντας τεράστιου στρες. Εδώ ευνοείται και ευδοκιμεί, γιατί καλύπτεται πίσω από το μανδύα της πλάκας: όταν βάζεις στη σελίδα σου την εφαρμογή «are you interested», ζητώντας από τους επισκέπτες να απαντήσουν με ένα ναι ή ένα όχι, στο κατά πόσον τους ενδιαφέρεις (γενικώς, υποτίθεται, αλλά όλοι είναι σε θέση να διαβάσουν πίσω από τις γραμμές), κάνεις φανερές τις προθέσεις σου – και πολύ περισσότερο, όταν λίγο πιο κάτω, έχεις βάλει την εφαρμογή που μετρά πόσο αμαρτωλός είσαι, κάτι που βγαίνει από τις απαντήσεις σου σε διάφορα ερωτηματολόγια. Κι όταν τελικά βρεθεί ανάμεσα στους φίλους σου – και τους φίλους των φίλων σου, που θα αποφανθεί με τον ίδιο χαλαρό τρόπο ότι σε θεωρεί hot, είναι στο χέρι σου το αν θα ανταποδώσεις.
«Ποιο είναι το βαμπίρ που σε δάγκωσε, αγάπη μου»; Αυτό που επιτρέπει στο Facebook να λειτουργεί σαν ένα είδος μοντέρνου νυφοπάζαρου είναι ακριβώς το ότι σε πρώτο επίπεδο απουσιάζει πλήρως το σεξ – στο myspace, για παράδειγμα, δεν είναι λίγες οι πορνοστάρ που έχουν φτιάξει σελίδα, πουλώντας τα προϊόντα τους. Στο Facebook όλα αυτά έχουν υποκατασταθεί. Το πιο εξώφθαλμο υποκατάστατο είναι ένα παιχνίδι που τρέχει και που εξελίσσεται στο πιο δημοφιλές ανάμεσα στις εφαρμογές – το να γίνεσαι βαμπίρ ή λυκάνθρωπος και να παίζεις με τα άλλα ομοειδή τερατάκια. Δεν υπάρχει τίποτα που να υποδηλώνει τη σεξουαλικότητα καλύτερα από έναν βρυκόλακα που βυθίζει τα αιμοσταγή του δόντια στο λαιμό μιας ηλεκτρονικής βαμπιρέλας. Η συνάδελφος που με μύησε στο σύμπαν του Facebook το ξέρει πολύ καλά αυτό. Γι’ αυτό και όταν άλλαξε το status της από single σε in a relationship, αποφάσισε να κλείσει το profile της: «το τελευταίο πράγμα που θέλω είναι να μπορεί ανά πάσα στιγμή ο φίλος μου να ξέρει πού είμαι, τι κάνω και με ποιον μιλάω». Από το να ρισκάρει τσακωμούς πάνω από ένα φιλικό «γλείψιμο» από κάποιον τρίτο (απλώς) φίλο της, προτίμησε να εγκαταλείψει τελείως αυτό το σύμπαν – και να ρισκάρει την επιβίωση σε έναν πραγματικό κόσμο, με ανθρώπους που διαθέτουν σάρκα και οστά, και δημιουργούν αληθινές σχέσεις. Κι αυτό, αν μη τι άλλο, είναι ενηλικίωση.
Δημοσιεύτηκε στο τ. Φεβρουαρίου της Madame Figaro
Το αναδημοσιεύω γιατί:
(α) έψαχνα κάτι στα "έγγραφά μου" κι έπεσα πάνω του
(β) βαριέμαι να γράψω κάτι καινούριο
(γ) ήθελα να κάνω τον homo ludens να φρικάρει, βλέποντας ένα κείμενο-σεντόνι στο blog
