Κάνουμε ένα ταξίδι στο χρόνο, για να πραγματοποιήσουμε τη φαντασίωση κάθε φίλου της τζαζ: να περάσει μια βραδιά στο Cotton Club, στην καρδιά του Χάρλεμ, πίνοντας περίεργα ποτά από παράνομα αποστακτήρια.
Η θητεία του Duke Ellington στο Cotton Club είναι μέρος της ιστορίας του Δυτικού Πολιτισμού του 20ού αιώνα – η εποχή που ανέτειλε το άστρο του ακρογωνιαίου λίθου της τζαζ, και που τέθηκαν τα θεμέλια της Ellingtonia… Ωστόσο, η πρώτη ορχήστρα που έπαιξε στο κλαμπ, το 1923, ήταν αυτή του Fletcher Henderson – ίσως η σημαντικότερη και δημοφιλέστερη της εποχής της. Ο Έλινγκτον ήρθε στο Cotton Club μερικά χρόνια αργότερα, όταν το Δεκέμβριο του 1927, ο Τζίμι ΜακΧιου, απηυδισμένος από την μπάντα του κλαμπ, και ειδικά από τον πιανίστα που δεν ήξερε να διαβάζει παρτιτούρες, άρχισε να ψάχνει για μια μπάντα που θα διέθετε έναν καλό πιανίστα. Όταν εμφανίστηκε ο κομψός, ευγενής Έλινγκτον σε μια οντισιόν όπου τη διεύθυνση εκπροσωπούσε ο γκάνγκστερ Χάρι Μπλοκ, οι χορεύτριες έβαζαν στοιχήματα για το πόσο θα αντέξει αυτή η νέα ορχήστρα – προφανώς έχασαν. Ο Ντιουκ Έλινγκτον παρέμεινε στο Cotton Club από το Δεκέμβριο του 1927 μέχρι τον Ιούνιο του 1930, για να επιστρέψει το Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο του ‘30, τον Ιανουάριο του 1931, το Φεβρουάριο του 1932, την Άνοιξη του 1933, και ξανά το 1937 και το 1938, στη νέα διεύθυνση του κλαμπ. Σ’ όλο αυτό το διάστημα, κατάφερε να αναδειχθεί ως ένας από τους σημαντικότερους μουσικούς της τζαζ, ένας εξαιρετικός πιανίστας κι ένας ανεπανάληπτος διευθυντής ορχήστρας, που κατάφερνε να παίρνει ένα πλήθος ταλαντούχων μουσικών και να σφυρηλατεί ένα αρμονικό σύνολο. Στα χέρια του, τα «γρυλίσματα» της jungle music έγιναν αντιστίξεις, διάλογοι ανάμεσα στα ξύλινα πνευστά και τα χάλκινα, και οι ελαφρές επιτυχίες της εποχής απέκτησαν τις ιδανικές τους ερμηνείες, αποτελώντας ακόμα και σήμερα αθάνατα μνημεία πολιτισμού. Και δεν ήταν μόνο αυτό: ως άνθρωπος με έμφυτη ευγένεια και κομψότητα, επέμενε και στο θέμα της εικόνας της ορχήστρας: ντυμένος ο ίδιος πάντα στην τρίχα, προέτρεπε τους μουσικούς του να κάνουν το ίδιο, ενώ επιμελείτο και της σκηνοθεσίας της μπάντας, φροντίζοντας να φωτίζεται ξεχωριστά κάθε σολίστας την ώρα του σόλο, λουσμένος με ένα γαλάζιο ή ροζ φως (που κολακεύει ιδιαίτερα τις σκουρόχρωμες επιδερμίδες). Είχε όμως κι έναν εξαιρετικό δάσκαλο: τον Irving Mills (περισσότερα αύριο).
DUKE ELLINGTON & his orchestra: Creole Rhapsody(Ellington)
Cootie Williams, Arthur Whetsol, Freddie Jenkins (tp), Tricky Sam Nanton, Juan Tizol (tb), Barney Bigard (cl, as), Johnny Hodges (as, ss), Harry Carney (cl, bs), Duke Ellington (p), Fred Guy (bjo, g), Wellman Braud (b), Sonny Greer (d)
Recorded: Camden, N.J. 11/6/1931
Παρά τα στραβά του Ίρβινγκ Μιλς (περισσότερα αύριο), η τζαζ του χρωστά μια μεγάλη χάρη: ήταν εκείνος που προέτρεψε τον Ντιουκ Έλινγκτον να δημιουργήσει μια σύνθεση μεγαλύτερης διάρκειας, στα πρότυπα των συνθέσεων του Πολ Γουάιτμαν και του Τζορτζ Γκέρσουιν. Έτσι, αμέσως μετά τη λήξη της συνεργασίας του με το Κότον Κλαμπ, ο Έλινγκτον συνέθεσε αυτήν την πρώτη από μια σειρά φιλόδοξων συνθέσεων, επηρεασμένη σαφέστατα (φαίνεται κι από τον τίτλο) από την αισθητική και τα σημεία αναφοράς του κλαμπ.
Το γεγονός ότι εδώ και περίπου δυο-τρεις δεκαετίες, η αστυνομική λογοτεχνία έχει ανυψωθεί στο βάθρο της κανονικής λογοτεχνίας, είναι πάντα ανακουφιστικό για όλους εμάς που αγαπάμε την παραλογοτεχνία και που, ανάμεσα στον Οδυσσέα και το Αντίο Γλυκιά Μου, θα προτιμήσουμε πάντα το δεύτερο. Το σκεφτόμουν αυτό, όταν βρέθηκα σε ένα βιβλιοπωλείο και στον πάγκο με τα χριστουγεννιάτικα είδα, δίπλα στα (βαρετά μέχρι θανάτου, μεταξύ μας) Χριστουγεννιάτικα διηγήματα του Παπαδιαμάντη, έναν τόμο με χριστουγεννιάτικα αστυνομικά διηγήματα. Το πρόβλημα είναι ότι κανείς δεν συγκαταλέγει στα εποχιακά αστυνομικά το καλύτερο που έχει γραφτεί ποτέ. Ίσως γιατί στο μυαλό μας έχουμε την εικόνα των Χριστουγέννων στην αγγλική εξοχή, οπότε μας έρχεται πιο κοντινό ένα αφήγημα όπως το Έγκλημα τα Χριστούγεννα της Αγκαθα Κρίστι, που μυρίζει μπράντι και παλιές βιβλιοθήκες και χριστουγεννιάτικη πουτίγκα με δηλητήριο. 
Το καλύτερο χριστουγεννιάτικο αστυνομικό όμως εξελίσσεται στη Νέα Υόρκη του μεσοπολέμου, σε ένα πολυτελές ξενοδοχείο, όπου καταλύει ο παλαίμαχος ντετέκτιβ Νικ Τσαρλς (εκ του Χαραλαμπίδης), μαζί με τη γυναίκα του, τη Νόρα και το σκυλί τους. Είναι ζάπλουτοι (εκείνη είναι κληρονόμος), είναι εκλεπτυσμένοι, έχουν χιούμορ και είναι αλκοολικοί (πίνουν δυο ποτά κάθε σελίδα) και αναλαμβάνουν να λύσουν το μυστήριο γύρω από την εξαφάνιση ενός εφευρέτη. Όλα αυτά συμβαίνουν στον Αδύνατο Άντρα, του Ντάσιελ Χάμετ, του ανθρώπου που είναι μάλλον ο γενάρχης του noir και που στη συνείδησή μας είναι συνδεδεμένος με κυνικούς ήρωες όπως ο Σαμ Σπέιντ και με μια κάπως στεγνή, κοφτή αφήγηση - αλλά στο χαλαρό, ανάλαφρο κλίμα της υψηλής κοινωνίας της Νέας Υόρκης του μεσοπολέμου δίνει ρέστα. Έχω διαβάσει το βιβλίο 2-3 φορές μέχρι τώρα και περνάω θαύμα κάθε φορά. Όχι τόσο για την πλοκή, όσο γι' αυτό το απίθανο ζευγάρι ντετέκτιβ, που συνάρπασε το αμερικανικό κοινό και γέννησε μια σειρά κινηματογραφικών αστυνομικών κομεντί.
Ο Γουίλιαμ Πάουελ ήταν ο ιδανικός για να ενσαρκώσει την ιδέα ενός gentleman detective, και σε συνδυασμό με την Μύρνα Λόι, έφτιαξαν ένα ζευγάρι ανάλογο με αυτό που σήμερα θα ήταν ο Τζορτζ Κλούνεϊ με την Τζούλια Ρόμπερτς. Ήταν τόσο καλή η χημεία τους και η σαμπανιζέ ατμόσφαιρα που δημιουργούσαν, που ξέχναγες, βλέποντας το the Thin Man, ότι η πλοκή παρουσιάζεται με απίστευτη προχειρότητα. Ήταν δε τόσο μεγάλη η επιτυχία, που ακολούθησαν κι άλλες ταινίες στη σειρά Thin Man (παρά το γεγονός ότι ο Αδύνατος Άντρας του βιβλίου, ήταν ο εξαφανισμένος εφευρέτης και όχι ο πληθωρικός ντετέκτιβ). 
Την ταινία την έχω δει μια φορά, στο TCM, στη Nova, στο σπίτι κάτι φίλων μου, σε άγριες συνθήκες - ήταν τα γενέθλιά μου, και τα γιόρτασα σπίτι τους. Είχα δει στο πρόγραμμα ότι δείχνει την ταινία το TCM, και είχα ζητήσει να πάω να τη δω. Η ταινία ξεκίνησε κατά τις 3 το πρωί. Που σημαίνει ότι εκείνοι κοιμήθηκαν, και με άφησαν στο καθιστικό τους να απολαμβάνω μια απαρχαιωμένη αστυνομική κομεντί του '34. 
Αργότερα, βρήκα και τη ραδιοφωνική εκδοχή της ταινίας - υπό μορφή θεατρικού έργου, στο πλαίσιο του Lux Radio Theater (όπου Lux, το γνωστό σαπούνι των αστέρων) - πάντα με τον Πάουελ και τη Λόι στους ρόλους του αλκοολικού debonnaire ζεύγους. Κι επειδή τέτοια πράγματα πρέπει να τα μοιράζεται κανείς, το ανεβάζω για να το κατεβάσεις, να το περάσεις στο iPod σου (ή όποιο άλλο mp3-ό-φωνο προτιμάς), να ξαπλώσεις στον καναπέ σου, να βάλεις κι ένα ουίσκι με σόδα και να το απολαύσεις. 
Αν δεν έχεις ιδέα για την ταινία - κι αν τα γλυκερά χριστουγεννιάτικα παραμύθια σε κάνουν να θες να βγεις από το δέρμα σου, ετοιμάσεις να τραβήξεις το φερμουάρ στον αφαλό σου. Γιατί δεν υπάρχει πιο γλυκερό χριστουγεννιάτικο παραμύθι από την ιστορία του Τζορτζ Μπέιλι, που είναι ο καλύτερος άνθρωπος που έζησε ποτέ, αφού θυσίασε τη ζωή του για την οικογένεια και τους συγχωριανούς του, για να στήσει μια μικρή κατασκευαστική εταιρία που βασιζόταν σε ένα είδος στεγαστικών δανείων (ένα είδος πυραμίδας, μεταξύ μας, αλλά μην το πείτε πουθενά), κι ο οποίος περνά το κατώφλι της απελπισίας, όταν βρίσκεται αντιμέτωπος με την οικονομική καταστροφή και την ατίμωση. Είναι όμως παραμονή χριστουγέννων και η απελπισία αυτού του καλού ανθρώπου (που τον υποδύεται ο αρχετυπικός everyman του Χόλιγουντ, ο Τζέιμς Στιούαρτ) φτάνει στ' αυτιά ενός φύλακα άγγελου που τον προλαβαίνει λίγο πριν αυτοκτονήσει για να του δείξει πώς θα ήταν η ζωή στην πόλη του αν εκείνος (όπως ευχόταν) δεν είχε υπάρξει ποτέ. Είναι ίσως το πιο αηδιαστικό μελό που έχει γυριστεί ποτέ - το λατρεύω. 
Η αλήθεια είναι ότι το 1946 ο Φρανκ Κάπρα ήταν σίγουρος ότι είχε δημιουργήσει μια ταινία που θα συνάρπαζε και θα συγκινούσε το αμερικανικό κοινό. Είχε τεράστιο άδικο. Η ταινία του ήταν μια παταγώδης αποτυχία - τόσο που τον ανάγκασε να κλείσει την εταιρία του, τη Liberty Films (με σήμα την καμπάνα της ελευθερίας) - και να επιστρέψει ατιμασμένος στη σχετική σκλαβιά των μεγάλων στούντιο. Αυτή η αποτυχία ήταν τελικά που επέτρεψε στην ταινία να βρει το κοινό της. Γιατί, αν δεν είχε υπάρξει αποτυχημένη, δεν θα είχε απαξιωθεί τόσο πολύ, ώστε κανένα στούντιο να μη θέλει τα δικαιώματά της, και να καταλήξει στον ατελείωτο κατάλογο ξεχασμένων ασπρόμαυρων ταινιών, με τις οποίες γέμιζαν το πρόγραμμά τους τα νεόκοπα καλωδιακά κανάλια της αμερικανικής τηλεόρασης του '70. Και δεν θα γινόταν από το πουθενά η φθηνή λύση γι' αυτά τα κανάλια να γεμίζουν το εορταστικό τους πρόγραμμα. Και δεν θα την ανακάλυπτε μια νέα γενιά θεατών, αυτή της δεκαετίας του '70, που ήταν έτοιμοι, μετά την εποχή της αμφισβήτησης και της πτώσης των παραδοσιακών αξιών, να αφεθούν στη ζεστή αγκαλιά που προσφέρει αυτή η ταινία. Κι έτσι δεν θα γινόταν ο χριστουγεννιάτικος θεσμός που είναι σήμερα. 
Για την ιστορία, κάπως έτσι έφτασε να μεταδίδεται και από την ελληνική τηλεόραση - ως μια από τις δεκάδες public domain ταινίες που γέμιζαν το πρόγραμμα καναλιών όπως ο Ant1, το SevenX, η ET3. Τώρα έχει χρόνια να μεταδοθεί. Αλλά την έχω σε DVD, οπότε δεν με νοιάζει.
Για να είμαστε ειλικρινείς, πρέπει να παραδεχτούμε ότι ένα μέρος του μύθου του Κότον Κλαμπ στην Ευρώπη οφείλεται στον Φράνσις Φορντ Κόπολα. Εκείνος ήταν που το 1984 θέλησε να επαναλάβει το εγχείρημα του Νονού, πείθοντας τον παραγωγό Ρόμπερτ Έβανς να τον χρηματοδοτήσει για να δημιουργήσουν μια ταινία που θα εξελίσσεται στο πιο θρυλικό κλαμπ της Ποτοαπαγόρευσης. Η ιστορία κατέγραφε την τεταμένη σχέση του ιδιοκτήτη Όουενι Μάντεν (εξαιρετικός ο Μπομπ Χόσκινς) με τον γκάνγκστερ Ντατς Σουλτς, μέσα από τα μάτια ενός τρομπετίστα ονόματι Ντιξ (κατά το Μπιξ Μπάιντερμπέκε), τον οποίο υποδυόταν με τη γνωστή έλλειψη πάθους ο Ρίτσαρντ Γκιρ. Συμπρωταγωνιστούσε επίσης η υπέροχη στα 19 της χρόνια Νταϊάν Λέιν, και ο Γκρέγκορι Χάινς, ως αρχετυπικό Cotton Club boy. Η ταινία θεωρείται κάτι σαν «ευγενής αποτυχία» από τους κριτικούς, κυρίως γιατί αποτυγχάνει να επικεντρωθεί κάπου: ο θεατής χάνεται ανάμεσα στην αναπαράσταση της εποχής, την ατμόσφαιρα της τζαζ, τις ερωτικές ιστορίες και τον πόλεμο των συμμοριών. Ίσως πάλι να φταίει και το ότι στην Αμερική του Ρέιγκαν, κανείς δεν ήθελε να σκέφτεται την περίοδο του κραχ. Το βέβαιο είναι ότι στην Ευρώπη, και ειδικά στη χώρα μας, η ταινία αγαπήθηκε και σήμερα θεωρείται κλασική. Και χάρη στον μεγάλο Τζον Μπάρι, που χειρίστηκε τις μελωδίες του Έλινγκτον με σεβασμό, αγάπη αλλά και φρέσκια οπτική, η μουσική του Cotton Club απέκτησε μια δεύτερη ζωή. 
