Dee Dee Bridgewater - African Queen

Στις 25 Ιουλίου, η Dee Dee Bridgewater έρχεται στο Λυκαβηττό (και στις 27, στη Σάνη, της Χαλκιδικής) για να μοιραστεί μαζί μας κάτι περισσότερο από τραγούδια: το πώς ανακάλυψε τις αφρικανικές ρίζες της, αγκαλιάζοντας τη μουσική του Μάλι.

Αυτή είναι η τρίτη φορά που έχω την ευκαιρία να μιλήσω με την Dee Dee Bridgewater. Την πρώτη φορά, ήμουν κοκαλωμένος, από το τρακ του να βρίσκομαι μπροστά σε μια καλλιτέχνιδα που θαυμάζω απεριόριστα, την καλύτερη τζαζ τραγουδίστρια εν ζωή σήμερα, κατά τη γνώμη μου. Τη δεύτερη φορά, είχαμε μια εκτενή, εγκάρδια συνομιλία, από αυτές που μπορεί να έχει ένας ερωτευμένος θαυμαστής με το αντικείμενο του θαυμασμού του. Τώρα, τα πράγματα είναι τελείως διαφορετικά. Η φωνή στην άλλη άκρη του ακουστικού παραμένει εγκάρδια, ζεστή και αισθησιακή, αλλά ο τόνος της είναι διαφορετικός. Μετά το ταξίδι της στο Μάλι, η Dee Dee Bridgewater είναι ένας άλλος άνθρωπος – κι αυτό φαίνεται από τον τρόπο που μιλάει, τον ενθουσιασμό της γι’ αυτή τη χώρα, γι’ αυτόν τον πολιτισμό, για τις ρίζες της που ανακάλυψε στα 57 της χρόνια. Αποτέλεσμα αυτής της προσωπικής αναζήτησης, το Red Earth δεν είναι ένας τζαζ δίσκος – κι ας περιλαμβάνει κομμάτια όπως το Footprints, ή το Afro Blue σε θαυμάσιες εκτελέσεις. Είναι ένας δίσκος αφιερωμένος στην υπέροχη μουσική που φτιάχνουν σ’ αυτήν την χώρα, προσωπικότητες όπως η Ούμου Σανγκαρέ ή ο Τουμάνι Ντιαμπατέ, που συμμετέχουν και οι δύο σ’ αυτό το δίσκο. Διαβάζοντας συνεντεύξεις της Dee Dee, αλλά και το σημείωμα του CD, καταλαβαίνεις ότι η σχέση της μ’ αυτόν τον πολιτισμό είναι βαθιά και σχεδόν μεταφυσική: δεν είναι τυχαίο ότι, με το που βρέθηκε στη χώρα, στο αεροδρόμιο, ένας άγνωστός της την επέπληξε, περνώντας τη για μια συγγενή του, για την αδιαφορία την οποία έδειχνε τόσα χρόνια για την οικογένειά της. Ούτε το ότι η «κόκκινη γη» της χώρας, που έδωσε τον τίτλο της στο άλμπουμ της θυμίζει το κόκκινο χώμα του Μέμφις, στο οποίο κυλιόταν παίζοντας όταν ήταν μικρή. Όλα αυτά – το πάθος, τη χαρά της ανακάλυψης, αλλά και την αγωνία της για τον κόσμο που ζούμε και την οργή της για την κυβέρνηση των ΗΠΑ – ήταν πανεύκολο, αυτή τη φορά, να της τα εκμαιεύσω. Το μόνο που χρειάστηκε ήταν να σηκώσω το ακουστικό, να της τηλεφωνήσω και να βρεθώ αντιμέτωπος με ένα χείμαρρο σκέψεων, εικόνων και συναισθημάτων. Το μόνο που μπορούσα να ψελλίζω είναι εκφράσεις θαυμασμού και δειλές απορίες – γι' αυτό και προτίμησα να αφήσω τη συνέντευξη να κυλήσει σαν μονόλογος, ακολουθώντας τον ειρμό των σκέψεών της.

• «Αυτός ο δίσκος ήταν πολύ προσωπική υπόθεση. Είναι ένα εκπληκτικό μουσικό ταξίδι. Την ερωτεύτηκα αυτή τη χώρα και νιώθω ειλικρινά ότι βρήκα τις αφρικάνικες ρίζες μου, τον εαυτό μου, ένα λόγο ύπαρξης. Νιώθω ότι βρήκα τη φωνή μου. Είχα πάντα συνηθίσει να θέτω τη φωνή μου στην υπηρεσία άλλων καλλιτεχνών. Έχω εύπλαστη φωνή, μπορώ να τραγουδήσω σε πολλά διαφορετικά στιλ. Και όλοι μου οι δίσκοι από τότε που υπέγραψα στη Verve ήταν μια προσπάθεια να κρατηθεί στη ζωή ένα συγκεκριμένο είδος τζαζ τραγουδιού, αυτό της Ella Fitzgerald και της Sarah Vaughan. Μετά από το αφιέρωμα στην Ella (το Dear Ella) και το αφιέρωμα στον Κουρτ Βάιλ (το This Is New), ένιωσα την ανάγκη να βρω ποια είναι η Dee Dee, ποια είμαι στ’ αλήθεια.


• Ήμουν πάντα νομάς, περιπλανιόμουν από εδώ κι από εκεί και ήμουν ένα είδος χαμαιλέοντα, μάθαινα να προσαρμόζομαι σε κάθε είδους καταστάσεις. Ζούσα στη Γαλλία τα τελευταία είκοσι χρόνια γιατί ένιωθα ως καλλιτέχνης και ως άνθρωπος πολύ πιο άνετα στη Γαλλία από ό,τι στην Αμερική. Νιώθω ότι με αποδέχονται σαν άτομο, σαν άνθρωπο. Δεν είναι το ίδιο στις ΗΠΑ. Έχουμε έναν αδιόρατο ρατσισμό που σαν μαύρη το έχω συνηθίσει, πια: αν είσαι μαύρος στις ΗΠΑ πρέπει να είσαι δέκα φορές καλύτερος από τον αντίστοιχο λευκό, προκειμένου να πετύχεις.


• Έχω κουραστεί να πρέπει να αποδείξω τον εαυτό μου και τη δουλειά μου. Κι έχω κουραστεί να τρώω χαστούκια από τις δισκογραφικές εταιρίες. Κοίτα τι συμβαίνει στη τζαζ: με την Diana Krall, βρήκαν επιτέλους τη λευκή τζαζ τραγουδίστρια, και προσπαθούν να επαναπροσδιορίσουν τι είναι το τζαζ τραγούδι. Και δυστυχώς στην Αμερική δεν μπορεί να υπάρξει συνύπαρξη. Έχουν αποκλειστεί οι μαύρες τζαζ τραγουδίστριες. Προκειμένου να υπογράψεις συμβόλαιο με εταιρία πρέπει να είσαι νέα, λευκή τραγουδίστρια και να παίζεις πιάνο ή κιθάρα. Είναι γελοίο!


• Όχι, δεν προσπαθώ να πάρω πολιτική θέση με το Red Earth. Aπλώς θέλησα να αγκαλιάσω την αφρικανική μου καταγωγή, κάτι που μέχρι τώρα αρνιόμουν να κάνω. Γιατί ό,τι αφορούσε στην Αφρικανική Ήπειρο είχε μια αρνητική διάσταση. Υπάρχει μια στερεοτυπική εικόνα της Αφρικής ως άγριας ηπείρου, που μας έχει εγκατασταθεί στο μυαλό. Άνθρωποι που είναι αγράμματοι, που δεν ξέρουν πώς να συμπεριφερθούν, που δεν φοράνε ρούχα, όλοι οι αρνητικοί συνειρμοί που μπορείς να κάνεις έχουν αποδοθεί στην ήπειρο αυτή. Κι όταν ο χαρακτηρισμός για τους Μαύρους Αμερικανούς άλλαξε από “μαύρος” – κάτι που ήταν ήδη δύσκολο να το αποδεχτώ, γιατί δεν είμαστε μαύροι, είμαστε διαφορετικές αποχρώσεις του καφέ – σε “Αφροαμερικανός”, για μένα ήταν προσβολή, γιατί έχω πολλές άλλες επιμειξίες στο αίμα μου, στην οικογένειά μου. Δεν μου άρεσε να με κατατάσσουν για μια ακόμη φορά σε ένα μικρό κουτάκι. Αντέδρασα στον τίτλο της αφροαμερικανής και σε κάθε τι αφρικανικό. Ένιωσα όμως ότι για να ολοκληρωθώ ως προσωπικότητα, ήταν σημαντικό να βρω και να αποδεχθώ την καταγωγή μου. Δεν θέλω να φύγω από τον κόσμο με απωθημένα. Θέλω να φύγω ειρηνικά, γαλήνια, γιατί δεν σκοπεύω να επιστρέψω. Έχω κουραστεί. Είμαι κουρασμένη κι απογοητευμένη από τον τρόπο που είναι ο κόσμος. Κι αν δεν ήταν τα παιδιά και η οικογένειά μου, ίσως είχα ήδη αποφασίσει να τα παρατήσω.


• Αυτός ο κόσμος μου προκαλεί κατάθλιψη. Είναι γελοίο αυτό που συμβαίνει, αυτοί οι πόλεμοι, το ότι ο κόσμος δεν μπορεί να ενωθεί και να σταματήσει κάποιον σαν τον πρόεδρό μας, που έκλεψε την προεδρία των ΗΠΑ, που ξεκίνησε έναν παράνομο πόλεμο, που έχει διαστρεβλώσει κάθε νόμο, ώστε όλα να λειτουργούν προς δικό του όφελος, ώστε όταν δεν θα είναι πια πρόεδρος να μη μπορεί να κατηγορηθεί για εγκλήματα πολέμου. Το βρίσκω αηδιαστικό. Ο άνθρωπος θα έπρεπε να έχει παραπεμφθεί στη δικαιοσύνη. Είμαι θυμωμένη και κουρασμένη, γι’ αυτό ένιωσα την ανάγκη να βρω τους ανθρώπους από τους οποίους προέρχομαι.


• Στο Μάλι, βρήκα τις απαντήσεις σε όλες τις ερωτήσεις που έχω από τότε που ήμουν μικρή. Γεννήθηκα στο Μέμφις του Τενεσί, όπου το χώμα είναι κόκκινο – κι από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, έχω μια δυνατή συναισθηματική αντίδραση κάθε φορά που βλέπω κόκκινο χώμα και δεν μπορούσα να καταλάβω γιατί. Τόσες ερωτήσεις απαντήθηκαν. Βρήκα αυτό που πιστεύω ότι είναι το σπίτι μου. Όταν είμαι στο Μάλι είμαι ένας άλλος άνθρωπος, νιώθω έμπνευση, νιώθω ευεξία, νιώθω τόσα πολλά πράγματα, βλέπω γύρω μου ανθρώπους που μου μοιάζουν, που θυμίζουν μέλη της οικογένειάς μου. Ο πολιτισμός τους, τα έθιμα που έχουν, ο τρόπος που ζουν θυμίζει τον τρόπο που μεγάλωσα. Ξαφνικά, νιώθω ότι βρήκα τον εαυτό μου. Εσύ είσαι Έλληνας, βλέπεις κάθε μέρα γύρω σου ανθρώπους που σου μοιάζουν. Στην Αμερική, δεν συμβαίνει αυτό. Γι’ αυτό οι μαύροι μεταξύ τους στην Αμερική αποκαλούνται αδέλφια. Γι’ αυτό το κάνουν. Γιατί έχουμε ξερριζωθεί.


• Κάθε φορά που με ρωτάει κάποιος τι είναι σημαντικό για μένα λέω η οικογένειά μου. Κι αυτό είναι γεγονός στην μαλινέζικη παράδοση. Η οικογένεια είναι ο πυρήνας της κοινωνίας. Όλοι οι μουσικοί που μένουν έξω από τη χώρα, δουλεύουν και στέλνουν χρήματα στην οικογένειά τους, όχι μόνο την άμεση, αλλά την ευρύτερη, τους θείους και τα ξαδέρφια τους. Είναι όμορφο. Κι όταν χτίζουν σπίτια, είναι για να στεγάζονται μεγάλες οικογένεια, για να μένουν μαζί και να αλληλοβοηθούνται. Έτσι νιώθουν...


• Είναι η πρώτη φορά που βρέθηκα σε μια μουσουλμανική χώρα και θέλησα στ’ αλήθεια να καταλάβω και να μάθω για τη μουσουλμανική θρησκεία γιατί η προσέγγισή τους είναι πολύ διαφορετική απο΄αυτή που επικρατεί στις αραβικές χώρες – ή ακόμα και στη Βόρεια Αφρική. Υπάρχει μια γαλήνη, που νιώθεις όταν βρίσκεσαι εκεί. Ακόμα και στη φτώχεια, είναι γαλήνιοι άνθρωποι. Γι’ αυτό πιστεύω πως κάνουν τόσο όμορφη μουσική, είναι αντανάκλαση των ανθρώπων. Όταν ακούω το κάλεσμα για προσευχή στο Μάλι, είναι πανέμορφο. Δεν μπορώ να το εξηγήσω, πρέπει να είσαι εκεί για να το καταλάβεις .


• Δεν σκοπεύω να αρνηθώ τη μουσική μου κληρονομιά, αλλά δεν πρόκειται να επιστρέψω σύντομα στη straight jazz. Έδωσα είκοσι χρόνια από τη ζωή μου στη τζαζ, χωρίς σταματημό. Νομίζω ότι έχω κερδίσει το δικαίωμα να κάνω το δικό μου. Ίσως επιστρέψω, αλλά όχι προς το παρόν. Κουράστηκα με τα standards, είμαι κοντά στα εξήντα πια, έχω άλλα πράγματα που θέλω να κάνω, που δεν σκεφτόμουν όταν ήμουν στα είκοσι, τα τριάντα, τα σαράντα. Νιώθω ότι είμαι στην τρίτη και τελική φάση της ζωής μου και νομίζω έχω κερδίσει το δικαίωμα να κάνω το δικό μου, να κάνω αυτό που θέλει η Ντι Ντι. Αυτό με οδήγησε στο Μάλι και προς το παρόν δεν βλέπω να φεύγω. Δεν χρειάζεται να πάω παραπέρα για πολύ καιρό, σε ό,τι έχει να κάνει με τη μουσική μου αναζήτηση. Σκόπευα να κάνω ένα δίσκο βασισμένο στη λάτιν. Δεν μπορώ να το κάνω τώρα. Δεν μ’ ενδιαφέρει πια. Γιατί να το κάνω;»

(Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο τ. Ιουλίου του περιοδικού Jazz&Τζαζ με τίτλο "Η Βασίλισσα της Αφρικής. Στην αρχή σκεφτόμουν να αναρτήσω τα παραλειπόμενα της συνέντευξης: πώς την αντιμετώπιζαν ρατσιστικά αυτήν και το γκρουπ της στα ξενοδοχεία της Ιταλίας, πώς ένας κλασικός businessman κοίταζε με τρόμο τα dreadlocks στο κεφάλι της, με αποτέλεσμα να ζητήσει από την αεροσυνοδό μια θέση μακριά της, πώς φορά πάντα ρούχα που σχεδιάζει μια Μαλινέζα designer, ως διαμαρτυρία για την πολιτική των ΗΠΑ που εξοντώνουν το αφρικανικό βαμβάκι κ.ο.κ. - μετά απλώς βαρέθηκα. Το editing είναι σοφό πράγμα...)